Міраслаў Кулеба: Імпэрыя на каленях

(частка Х)

Калёна танкаў падыходзіла па Старапрамыслоўскай шашы з боку саўгаса “60-годдзя Кастрычніка”. Наперадзе рухалася выведка – два БМП. Калі першыя машыны знаходзіліся ўжо насуперак баявых пазыцый чачэнскага спэцназа, ваяры якраз шыхтаваліся.

Адразу разгарэлася бітва. Заблакаваная з абодвух канцоў калёна была заціснута на невялікай прасторы паміж дамамі пасёлка. Немагчыма было нават павярнуць машыны – 20 танкаў і бранемашын у паніцы круціліся паміж будынкамі, а ваяры па чарзе нішчылі іх. У пагроме ацалеў толькі адзін танк Т-80, які ня здолелі пашкодзіць чатыры снарады з гранатамёта. Чачэнцы захапілі шмат зброі і дзьве бранемашыны. Усе без выключэньня палонныя былі п’яныя – як сказалі, яны мелі намер адсьвяткаваць Новы год у прэзыдэнцкім палацы. Яны былі з Саратава.

На наступны дзень расейскі палкоўнік прыехаў забіраць сваіх палеглых жаўнераў. Чачэнцы выкарысталі момант для сваеасаблівай дэманстрацыі сілы: падзяліліся на некалькі групаў і кожная зь іх па чарзе маршыравала каля расейцаў, узброеная да зубоў, з 15 захопленымі ў расейцаў гранатамётамі. Потым, за домам наступная група брала гэтыя гранатамёты і маршыравала. Расейцы павінны былі падумаць, што ваяры маюць незьлічоныя колькасьці бранябойнай зброі.

У навагоднюю ноч расейцы страцілі ў Грозным больш за 170 танкаў і бранемашын. Паводле чачэнскіх дадзеных, іх страты складалі 250 адзінак тэхнікі. На вуліцах засталіся ляжаць паўтары тысячы трупаў расейскіх жаўнераў.

Страты, якія жменька ваяроў спрычыніла ў Грозным фэдэральнай арміі, ня маюць аналагаў у гісторыі сучасных войнаў. Расейскія генэралы доўга яшчэ будуць аналізаваць загадкі гэтай незвычайнай бітвы. Ім ня будзе даваць заснуць патыньне: як гэта было магчыма?!

Тая ноч можа яшчэ не зламіла дух расейскай арміі, але яна была нечым вельмі важным для чачэнцаў. Быць можа ў тую ноч Расея яшчэ не прайграла вайну, але чачэнцы яе ўжо выйгралі. Яны паверылі ў свае сілы.

Як чачэнцы зьнішчалі танкі

Расейскія танкі Т-80, якія зьявіліся на вуліцах Грознага, расейцы называлі лепшымі танкамі ў сьвеце. Т-80 павінен быў быць незьнішчальным. Сучасьнейшым. Бессьмяротным. Толькі шалёны Дудаеў мог сьцьвярджаць, што танкі – гэта скрынкі запалак і што яны будуць гарэць у Чачэніі, як запалкі.

Гэтыя словы запомніў Давуд Ахмадаў, прэфэкт Шатоя: “Часам людзі слухалі Джахара са зьдзіўленьнем. А потым усё было так, як ён казаў. Аднойчы яму нехта кажа – прыдуць расейскія танкі. Ён тады сядзеў, падпісваў нейкія паперы і кінуў неяк мімаходам, нават не падымаючы галавы: “Танкі? Танкі – гэта скрынкі з запалкамі. Яны будуць гарэць, як запалкі. Нават зброя, якой супраць іх ваююць, называецца “Мухай”. Што ж гэта за танкі, якія можа перамагчы “Муха”?

Т-80 здольны не падпусьціць да сябе танкі праціўніка на 5 км. Ён мае магутную 122-мілімэтровую гармату і кіруемые ракетныя снарады, страляе пры поўным руху шэсьць разоў за хвіліну і беспамылкова трапляе ў іншы танк, які ідзе далёка на даляглядзе. Ані амэрыканскія, ані нямецкія танкі ня маюць гарматы з аўтаматычнай зарадкай, якая ёсьць у Т-80. А ён пры гэтым на 16 тонаў лягчэйшы. Т-80 – гэта так званы танк прарыву, прадназначаны для маланкавага пераадольваньня абарончых рубяжоў праціўніка і рэйдаў па ягоных глыбокіх тылах. На палігоне ў Кубінцы яму не маглі даць рады ніякія сродкі супрацьтанкавай абароны, якія там былі.

Аднак… У Чачэніі танкі Т-80 гарэлі нават лепш, чым іншыя танкі.

Муса Бакаеў, адзін з найвялікшых чачэнскіх “зьнішчальнікаў танкаў” сусьветнага ўзроўню (62 падбітых танкі) заўсёды насіў з сабой цацачны танк. На ім ён навучаў маладых жаўнераў, якія хацелі ваяваць з гранатамётам. У вольны час паляўнічы паказваў, дзе ў танка слабыя месцы. “Калі танк ідзе проста ў лоб, найлепш біць яму ў пярэдняе вядучае кола, сарваць нусеніцу. Альбо ў стык вежы з корпусам. У гэтым палажэньні гэта ёсьць адзіныя яго слабыя месцы. Калі ты справа або зьлева ад яго, то бей у пярэдняе або задняе вядучае кола. У сярэднія, унутраныя колы няма сэнсу. Можна страляць у ніжнюю частку корпуса паміж коламі, дзе знаходзяцца баепрыпасы, а таксама ў стык вежы і корпуса. Калі трапіш у інструманты альбо ў бакі з палівам – пусты стрэл. Калі ў пласьцінку, наклеяную на браню, – таксама змарнуеш снарад, ён зрэкашэціць і адскочыць. Задняя частка танка – можна страляць у колы, якія рухаюць гусеніцу, альбо ў матор. Кажух матора лёгка прабівае любы снарад. Гэта ёсьць самае слабое месца, можна страляць ззаду або зьверху. Трэба памятаць яшчэ аб адным. Я ніколі не кажу, што гэта я зьнішчыў танк. Нехта мяне прыкрываў агнём, другі насіў за мной снарады. Мы разам палілі танк. Я – апошняя літара алфавіта”.

Бакаеў быў прыхільнікам атакі з будынкаў, якія гарэлі. Ён вучыў гэтаму сваіх гранатамётчыкаў. “Заўсёды трэба імкнуцца біць з дому, які гарыць. Праціўнік не чакае цябе там. Там страшна, полымя, дым. Перад стрэлам мусіш усё прадумаць – як адтуль выходзіць, колькі крокаў улева, колькі ўправа, колькі назад, наамацкі, па сьцяне – каб выйсьці як мага хутчэй, бо іхны адказ будзе імгненны. Са мной была ўвесь час група з 15 чалавек, хлопцы, адважныя да шаленства. Яны паехалі ў Будзёнаўск, і ніводзін з маіх гранатамётчыкаў не загінуў. Дапамагаў досьвед”.

Расейцы спрабавалі атакаваць танкамі на вуліцах Грознага з выкарыстаньнем дымовай заслоны. Ваяры здалёк засякалі бранемашыны і па радыё “перадавалі” іх наступным, наводзячы стралкоў з гранатамётамі. Басаеў крычыць мне па радыё – стары, стары, зьнішчы танк, ён каля цябе – сьмяецца Бакаеў. – Я пабег туды, а яго ўжо зьнішчыў “Мухай” іншы баец, 14-гадовы хлопец”.

Танкі падпальвалі таксама бэнзінавай запальнай сумесьсю. Тысячы пляшак з гэтай вадкасьцю рыхтавалі жанчыны на грозьненскім камбінаце нафтаачысткі.

Чаму расейскія танкі гарэлі? На думку экспэртаў, галоўнай прычынай была слабая падрыхтоўка экіпажаў. Эксплуатацыя Т-80 настолькі дарагая, што расейская армія з эканамічных прычын ня ў стане адпаведным чынам падрыхтаваць экіпажы танкаў. Рабілі эканомію – коштам жыцьця жаўнераў.

А вось чачэнцы перакананыя, што іхнымі снарадамі кіравала рука Алаха. “І ня ты кідаў, калі кінуў, гэта Алах кінуў!” – кажа Прарок.

“Ідыёцкая авантура Грачова”

Маштабы навагодняй паразы ў Грозным сталі для Расеі сапраўдным шокам. У СМІ штурм на чачэнскую сталіцу назвалі ідыёцкай авантурай. Толькі генэрал Грачоў абараняў сваю думку аб тым, што гэта быў узор апэрацыйнага ваеннага мастацтва.

Экспэрты спрабавалі адшукаць прычыны непараўнальнай паразы фэдэральнай арміі. Перад усім аказалася, што не былі адэкватна ацэнены сілы і магчымасьці праціўніка. Расейскія камандзёры мелі ілюзію, што ў Чачэніі будзе праведзена эфэктыўная і нядоўгая паліцэйская апэрацыя. Яны праігнаравалі гістарычны досьвед каўказкай, зімовай савецка-фінскай і аўганскай войнаў.

Ужо на першы погляд станавілася зразумелым, што паміж трыма баявымі групоўкамі, якія штурмавалі Грозны, не было ніякога ўзаемадзеньня. У выніку непараўнальнага хаосу ў эфіры сувязь паміж німі была паралізавана. Не маглі зьвязацца між сабой нават аддзелы, якія ваявалі побач, на суседніх вуліцах. Галоўнае камандваньне ў Маздоку практычна згубіла магчымасьць кіраваньня войскамі.

Перад апэрацыяй не была праведзена выведка на галоўных накірунках дзеяньняў. Лінейныя камандзёры ня ведалі забудовы горада, разьмяшчэньня вуліц і месцазнаходжаньня стратэгічных аб’ектаў.

Чачэнцы здолелі рэалізаваць дзьве тактычныя задачы. Па-першае, яны ўцягнулі калёны бранетэхнікі ў горад. Па-другое, аддзялілі бранемашыны ад суправаджэньня пяхоты. Далейшыя дзеяньні заключаліся ў тым, каб заблакаваць машыны ў замкнёнай прасторы, а потым мэтадычна знішчаць іх.

Вельмі хутка высьветлілася, што экіпажы большасьці брамашын проста ня ў стане ваяваць. Маладыя жаўнеры раптам сутыкнуліся з брутальнай праўдай: на вайне ідзе сапраўднае змаганньне і трэба сапраўды паміраць. Колькі зь іх былі гатовыя памерці?

У вулічных баях адмоўна паказалі сябе танкі і зусім адмоўна пяхота. Танкі без падтрымкі пяхоты былі безабароннымі нават ад пляшак з бэнзінам. Толькі што прызваная ў армію пяхота аказалася недавучанай і мала падрыхтаванай для бою. Мараль жаўнераў была вельмі нізкай. Ніякая сіла не магла змусьць шакіраваных жаўнераў весьці актыўныя наступальныя дзеяньні. Камандаваньне павінна было выкарыстоўваць спосаб, спраўджаны ў многіх папярэдніх войнах: авіяцыя і артылерыя кіравалі агонь у тылы ўласных войскаў, каб прымусіць іх прасоўвацца наперад.

Многія танкі і бранемашыны, якія ехалі па галоўных магістралях, змаглі прарвацца ў самы цэнтар. З прычыны хуткасьці марша яны заўсёды заставаліся без падтрымкі пяхоты, ім было наканавана зьнішчэньне. А машыны, якія прабіраліся па бакавых вуліцах і завулках, наляталі на агонь, які вёўся з непасрэднай блізкасьці, і іх зьнішчалі яшчэ лягчэй. У многіх выпадках экіпажы і дэсант з разьбітых бранетранспарцёраў спрабавалі выратавацца, арганізуючы кругавую абарону на невялікай тэрыторыі. Такія паасобныя групы змагаліся ў поўным абкружэньні. Ім таксама было наканавана загінуць.

На эфэктыўнасьці дзеяньняў фэдэральных войскаў адбілася таксама вызначэньне найважнейшай мэты – захапіць прэзыдэнцкі палац. Пазьней аказалася, што гэта была абстракцыя. Расейскія жаўнеры кінуліся штурмаваць будынак, які ня меў ніякага значэньня для бітвы ў горадзе – акрамя чыста сымвалічнага значэньня.

З прычыны гэтых памылак некаторыя драбнейшыя аддзелы – нават роты і батальёны былі ўшчэнт зьнішчаны. Паводле справаздачаў афіцэраў, якія мелі баявы досьвед, у цэнтры горада інтэнсіўнасьць агня перавышала ўсё, што яны калі-небудзь раней бачылі.

Напэўна чачэнцы самы не чакалі такога
павароту падзеяў – і такога трыюмфу. Навагодняя бітва за Грозны стала найвялікшай перамогай над Расеяй за ўсю іхную гісторыю. Абдурахман Аўтарханаў, вялікі чачэнскі дысыдэнт, прыслаў у прэзыдэнцкі “бункер” у палацы тэлеграму: “Дарагі мой Джахар! Ты зрабіў імя чачэнскага народу бессьмяротным, узьняў над усім сьветам сьцяг свабоды і незалежнасьці сваіх вялікіх папярэднікаў – Шэйха Мансура, Імама Чачэніі і Дагестану Шаміля”.

А праз некалькі дзён, 6 студзеня 1995 г., камандуючы чачэнскімі ўзброенымі сіламі генэрал Аслан Масхадаў сказаў аднаму з сваіх падначаленых Турпалу-Алі Атгерыеву: “У Грозным змагаецца цяпер трыста маіх людзей. Калі б я меў яшчэ дзьвесці, то мы вытурылі б рускіх з горада”.

(Працяг будзе)
Пераклаў з польскай Валеры Буйвал

21/9/2010 › Навіны