Міраслаў Кулеба: Імпэрыя на каленях

(частка ХІІІ)

Абарончыя лініі каля маста занялі галоўным чынам дабраахвотнікі з паспалітага рушэньня з блізкіх вёсак. Першы рубеж абароны перад Новымі Атагамі быў высунуты прыкладна на 300 м перад лініяй ракі. Гэта былі нетрывалыя акопы і траншэі, якія абапіраліся на будынкі фермы. Левае крыло займаў невялікі аддзел Далхана Хажаева з Атагоў, у іншых умацаваньнях зьмяняліся групы ваяроў. “Аднойчы граната ад АГСа проста ўпала ў акоп з хлопцамі з Шалі на правым фланзе – успамінае Хажаеў. – Загінулі двое, аднаго параніла. Пасьля гэтага ахвотнікаў сядзець на высунутай пазыцыі было што раз менш. Зьмена налічвала ад шасьці да трыццаці чалавек. Яны таксама не сядзелі ў акопах увесь час, але адыходзілі на другую лінію над ракой, адкуль зьяўляліся на кароткі час, каб пастраляць па расейцах”.

Як расейцы, так і чачэнцы хаваліся за валамі ірыгацыйных каналаў, якія ўздымаліся на паверхні зямлі. Лініі падзяляла адлегласьць у адзін кілёмэтр. На чачэнскія пазыцыі прыходзілі снайпэры, якія палявалі на неасьцярожных праціўнікаў, шукаючы асабліва афіцэраў і сапёраў, якія мініравалі дарогі. Расейцы адказвалі агнём артылерыі і танкаў.

Яшчэ далей на левым фланзе рыхтаваўся да бою аддзел з групы “Джамаат”. У ім служылі, акрэм чачэнцаў, арабы з Іарданіі, Лівана, нават адзін з Аўстраліі. Гэта былі нявопытныя ваяры, некаторыя ніколі раней не трымалі ў руках зброю. Правей ад маста сядзелі дабраахвотнікі з Шалі.

Расейскі наступ распачаўся ўноч з 12 на 13 сакавіка. Першай рушыла ў бой група з 12 чалавек, якая пачала займаць высунуты абарончы рубеж каля фермы. “А 4.00 начальнік зьмены ўбачыў бранетанкавую калёну з уключанымі пражэктарамі і маторамі, якая расьцягнулася па дарозе. – піша ў сваіх успамінах Далхан Хажаеў. – Наша група мела два гранатамёты і адзін кулямёт, астатнія мелі аўтаматы. А 6.00 калёна дала залп па Старых Атагах, разгарнулася ў баявы шыхт і пайшла на нашыя высунутыя пазыцыі. Паміж танкамі, БПМ і БТР ішла ў трох шэрагах пяхота ў куленепрабівальных камізэльках. Нашы адкрылі агонь па пяхоце, але яна не залягала. Мабыць кулі не даляталі. Толькі калі мы пачалі страляць з гранатамётаў, пяхота залягла. Маланкавай атакі ў расейцаў ня выйшла. Бранемашыны пачалі абыходзіць нашы пазыцыі з бакоў, бо бачылі, што на флангах ніхто не вядзе агню. Да гадзіны 7.00 пяхота з падтрымкай бранемашын заняла парослую лесам тэрыторыю на флангах. Расейцы несьлі страты, але, не сустракаючы на флангах супраціву, нягледзячы ні на што ішлі наперад. З задніх пазыцый ніхто не прыходзіў нам на дапамогу. У нашых хлопцаў ужо канчаліся патроны, таксама і зарады для гранатамётаў. Было іх толькі адзінаццаць, аднаго яны паслалі па дапамогу ў Новыя Атагі. Камандзёр прыняў рашэньне адыходзіць на другую лінію абароны”.

Акопы каля маста займаў новаатагінскі батальён. Цяпер гэтая група прыняла на сябе асноўны цяжар бою. “Мы падрыхтавалі капітальныя акопы на адхоне над ракой – распавядае ўдзельнік таго бою Ісмаіл. – Хлопцы з “Джамаата” пабудавалі тут сапраўдны бункер. Нашым камандзёрам быў Хас-Магамэд Дадулагаў, які сабраў батальён у Новых Атагах і з 31 сьнежня ваяваў зь ім у Грозным. Нас атакавалі спэцназаўцы ў круглых шлемах “сфэра” і куленепрабівальных камізэльках. Перад намі было поле, яны маглі пад’ехаць да нас з маршу. Але яны затрымаліся і спачатку выслалі наперад разьведчыкаў. Танкі набліжаліся паціху, насыпаючы перад сабой валы зямлі. Са штабу да нас прыслалі людзей, якія павінны былі ўзарваць мост. Яны прынесьлі колькі скрынак трацілу. Камандзёр паслаў іх назад – гэта сьвяты мост, мы не дазволім яго зьнішчыць.

На золку распачаўся моцны артабстрэл па пакінутых высунутых пазыцыях. Ён працягваўся паўтары гадзіны. Калі а 6.00 пайшлі танкі, а за імі БТРы з пяхотай, у нас было вельмі мала супрацьтанкавай зброі. Быў у нас буйнакалібэрны кулямёт ДШК, зь яго страляў па БТР і БМП дабраахвотнік-таджык. Астатнія мелі аўтаматы. Я страляў з “красаўчыка”, валіў пяхоту.

Першым да нас падышоў БТР. Трэба было яго ляснуць, але ніхто не высоўваўся, моцны агонь. Аслан схапіў гранатамёт, сказаў – клянуся Алахам, я першы раз трымаю гэта ў руках. Ён крыкнуў: Алаху Акбар! – і стрэліў. З БТР паляцела абшыўка. То была першая зьнішчаная намі бранемашына.

Наступны БТР спаліў Хас-Магамэд. Потым наблізіўся танк Т-80, схаваўся за плотам, відаць было толькі верх вежы, дула і кавалак пераду. Абдула трапіў у яго з пераду. Танк разарвалі ўласныя снарады.

Каля 9.00 нам на дапамогу прыйшоў батальён “Ваўкі Іслама”, яны прынесьлі баепрыпасы, мелі гранатамёты. Іхны камандзёр Элі Султанаў служыў са мной яшчэ да вайны ў ОМОНе. Ён толькі спытаў – дзе найцяжэйшае становішча? Хас-Магамэд паставіў іх на левым крыле, побач з “Джамаатам”. Хас-Магамэд сказаў быў Элі, што мы адступім адсюль толькі мёртвымі. Ён зьнішчыў два танкі, потым быў паранены ў плячо, калі выносіў на сабе параненага. Аднак ён не пакінуў поля бою, застаўся, каб камандаваць боем.

У вёсцы папаўзьлі чуткі, што ў нас ёсьць параненыя і мы ня можам іх вывезьці. Бай-Алі Макаеў сеў у свой ГАЗ-53 і праз мост прыехаў да нас, а потым праехаў паўз усю лінію акопаў. Але ўрэшце атрымаў кулю 5,45 у бок машыны. Ён схаваў машыну ў рэчышчы ракі і пачаў страляць. У хуткім часе яго самога трэба было вывозіць разам з іншымі параненымі, якіх было ўжо шмат.
Аддзел Хажаева, які раніцай заняў прыгатаваныя раней акопы на левым фланзе, таяў пад агнём. Ужо падчас адыходу з высунутага рубяжа былі паранены чатыры ваяра. Сам Хажаеў трапным стрэлам з гранатамёта зьнішчыў танк, схаваны ў забудове фермы. Аддзел Хажаева з часам перастаў існаваць. Адзінаццаць ваяроў былі паранены, адзін забіты, двое параненых памерлі на наступны дзень у шпіталі.

Параненых вывезьлі грузавіком ГАЗ-66, заранёў схаваным пад адхонам берага, праз падрыхтаваны заранёў брод. Бой працягваўся да змроку. З Атагоў прыйшлі падмацаваньні, і новаатагінскі батальён адышоў у вёску, пераплыўшы раку. Ваяры сказалі, што ўначы адпачнуць, а раніцай вернуцца на пазыцыю.
На наступны дзень увесь час стралялі артылерыя, снайпэры, танкі. Мы ўдавалі ў акопах рух, бегалі па траншэях, каб яны там думалі, што нас шмат. Атакі не было.

Раніцай 15 сакавіка каля 8.00, адразу пасьля намазу расейцы распачалі артабстрэл. Яны пусьцілі перад нашымі акопамі дымовую заслону. Нічога не было бачна, ані спераду, ані ззаду. Нам было цікава, што яны робяць – будуць ваяваць або адыходзяць. Тады нехта крыкнуў – хлопцы, страляйце з чаго толькі можаце, яны ідуць!
Зблізу быў ужо чутны лязгат гусеніцаў. Аслан устаў, крыкнуў: Алаху Акбар! І стрэліў туды ўсьляпую. Ён трапіў па БТР, зь якога якраз выходзіла пяхота. Адтуль адразу пачалі страляць. Яны трапілі ў Абдулу. Ён быў вельмі добрым снайпэрам, але ў гэтай імгле нічога ня бачыў. Ён высоўваўся з акопу і ўрэшце быў паранены. У гэты момант у нас скончыліся патроны, потым аскелак параніў мяне ў руку. Мяне зьнялі з пазыцыі, рука ня дзейнічала. Калі я адыходзіў, то пачуў голас Аслана. Ён крычаў, што ня мае зарадаў для гранатамёта”.

Бой працягваўся да вечара. З часам расейцы станавіліся ўсё мацней. Бачачы набліжэньне сьмерці, муджахэдзіны з “Джамаату” адаслалі ў тыл сваю моладзь. На пазыцыі засталося толькі чацьвёра, сярод іх араб і інгуш. Усе яны палеглі. Калі расейцы дасягнулі лінію акопаў, астатнія жывыя ваяры з новаатагінскага батальёна вырашылі адысьці ў вёску. Але было ўжо надта позна. У суме ў бітве за мост Сойп-тай палеглі 24 чачэнскія ваяры.
Расейцы застрымаліся на лініі чачэнскіх акопаў на некалькі тыдняў. Штодня яны абстрэльвалі пустое поле перад вёскай, на якім нікога не было. Ваяры ацэньваюць расейскія страты ў 400 чалавек і 40 бранемашын. У 1-м батальёне 224-га палка мотапехоты Уральскай ваеннай акругі, які атакаваў забудову фермы, толькі ў першай роце з 105 чалавек палеглі 62. У разьведузводзе жывымі засталіся толькі пяць чалавек, палеглі ўсе афіцэры.
На ўчастку фронта пад Атагамі расейцы тапталіся на месцы два з паловай месяцы.

Падзеньне Аргуна, Гудэрмэсу і Шалі

Да 20 сакавіка на франтах запанаваў спакой, які ваяры выкарысталі, каб падрыхтаваць абарончыя лініі вакол сваіх трох гарадоў, яшчэ не захопленых ворагам, — Аргуна, Гудэрмэсу і Шалі. Фэдэральныя войскі акапаліся насупраць іх. Усе будавалі блок-пастарункі і вялі выведку. Хаця ў гэты час не было актыўных ваенных дзеяньняў, штодня ад агню снайпэраў і артылерыі фэдэральныя войскі несьлі адчувальныя страты.
Увечары 21 сакавіка расейскія войскі групоўкі “Поўнач” закмнулі ўнутранае кальцо абкружэньня вакол Аргуна.
Фактычна лёс Аргуна быў вызначаны 12 сакавіка, калі дэсантна-штурмавы батальён 165-га палка марской пяхоты Ціхаакеанскага флёту нечаканым ударам заняў ключавую вышыню, зь якой можна было кантраляваць ўсё навакольле. Нягледзячы на атакі чачэнцаў, расейцы не адышлі з вышыні.

Уноч з 22 на 23 сакавіка марская пяхота фарсіравала ў дзьвюх месцах раку Аргун і заняла гару Гайтэн-корт, якая пануе над навакольлем. Дзьве брыгады ўнутраных войскаў МУС утварылі ўнутранае кальцо абкружэньня, а потым увечары 23 сакавіка захапілі горад. Чачэнскія ваяры зрабілі спробы контратакаў з боку Шалі і Гудэрмэсу, але мелі надта слабыя сілы і не здолелі дасягнуць выніку. Расейскія войскі прарвалі чачэнскія абарончыя лініі паміж Гудэрмэсам і Шалі. Атакавалі Гудэрмэс.

Фэдэральныя войскі захапілі Гудэрмэс 30 сакавіка. На наступны дзень занялі Шалі. Тут расейцы паводзілі сабе вельмі асьцярожна – адразу выйшлі з горада, занялі сельскагаспадарчыя аб’екты за вёскай Гермянчук і паставілі там артылерыйскую батарэю, якая вяла агонь па меркаваных месцах канцэнтрацыі ваяроў. У Шалі засталіся толькі аддзелы ўнутраных войскаў.

Захоп Аргуна, Гудэрмэсу і Шалі скончыў этап вайны, на якім чачэнцы спрабавалі ўтрымліваць суцэльную лінію фронту. Пасьля прарыву гэтых абарончых ліній практычна ўся Чачэнія была падзелена на паасобныя зоны, а лінія фронту ператварылася ў ізаляваныя абарончыя дугі, якія існавалі з таго боку мясцовасьці, адкуль напірала расейская армія. Калі мясцовасьць абкружалі расейскія войскі, ваяры выходзілі з кальца абкружэньня і пераходзілі на настурны абарончы рубеж. Зазвычай гэты рубеж знаходзіўся ўсё бліжэй да гор. Адначасова, як толькі расейцы апыналіся ў вёсцы, ваяры атакавалі іх звонку кальца абкружэньня.

Калі расейскія войскі выходзілі з занятых мясцовасьцяў, малыя групы ваяроў маглі не адыйсьці ў горы, а вярнуцца ў мясцовасьць. Нечакана ў тылах фэдэральных войскаў паўставаў новы цэнтар супраціву. Здаралася, што расейцы штурмавалі тую самую вёску па некалькі разоў.
Гэта быў пэрыяд, калі ўпершыню мараль чачэнскіх войскаў пахіснулася. “Калі мы згубілі Аргун, а потым яшчэ два важных горада, шмат каго з камандзёраў апанавалі паражэнцкія настроі. – успамінае тыя цяжкія хвіліны Хункар-паша Ісраілаў. – Масхадаў быў недасягальны, Джахар Дудаеў знаходзіўся на шатойскім фронце. Я мусіў сам арганізаваць з самага пачатку новыя аддзелы. Са мной практычна не было аніводнага камандзёра. Засталіся ваяваць толькі тыя, якія ішлі са мной ад пачатку да канца. Адразу пасьля Гудэрмэсу я пачаў фармаваньне новага палка. Адзін быў сфармаваны, калі мы рыхтаваліся да абароны горада. Камандзёрам другога стаў Вахіт Мурдашаў”.

(Працяг будзе)

Пераклаў з польскай Валеры Буйвал

29/9/2010 › Навіны