Міраслаў Кулеба: Імпэрыя на каленях

(частка XIV)

Карніцкая экспэдыцыя ў Самашках

У пэўны момант галоўнай сілай, здольнай вырашыць праблему чачэнскіх “бандфармаваньняў”, былі прызнаныя ўнутраныя войскі МУС Расеі. Тое, што не пасьпела праваліць армія, канчаткова папсаваў генэрал Кулікоў – так камэнтавалі пазьней гэтае рашэньне.
“Унутраныя войскі ніколі не карысталіся асаблівай любоўю народу – чытаем у газэце “Новое Время”. – Ганьба, якой яны пакрылі сябе ў Чачэніі, абудзіла да іх ня толькі натуральную нянавісьць мясцовага насельніцтва, але і таварышаў па зброі. Менавіта жаўнеры ўнутраных войскаў адкрывалі хаатычны агонь па дэсантных аддзелах уласнай арміі і ішлі ў першых шэрагах на паляваньнях за дыванамі і відэаапаратурай у пакінутых кварталах”.

7-8 красавіка 1995 г. фэдэральныя войскі правялі пацыфікацыю чачэнскай вёскі Самашкі. Гэта была адна з многіх падобных апэрацыяў чачэнска-расейскай вайны. Прыклад Самашак ёсьць добрай ілюстрацыяй таго, якія практычныя вынікі давала сістэма навучаньня расейскіх спэцпадраздзяленьняў. Паводле словаў галоўнакамандуючага групоўкай войскаў МУС у Чачэніі генэрала Анатолія Раманава, гэта была “першая ў гісторыі цалкам самастойная баявая апэрацыя войскаў МУС”.

Пакуль ішлі баі за Грозны, у заходняй частцы рэспублікі ад Самашак да Бамута абодва бакі прытрымліваліся status quo. Ваяры праводзілі дывэрсійныя атакі на дарогах і абстрэльвалі расейскія пастарункі. Вясковая старшызна ўстрымлівала ўзброеную моладзь ад атакаў на расейцаў. Тым, хто рваўся ў бой, прапанавалі пакінуць вёскі і маршыраваць у Грозны. Тым ня менш, у раёне вёскі Самашкі расейскія жаўнеры гінулі амаль штодня. 15 студзеня 1995 г. расейскі гусенічны транспарцёр заплутаў каля Самашак і быў абстраляны з супрацьтанкавага гранатамёта. Машына здолела ад’ехаць, але ўвесь экіпаж быў моцна папалены. 18 студзеня баявая машына пяхоты фэдэральных войскаў уехала ў Самашкі пасярод калёны з гуманітарнай дапамогай. Ваяры адразу ж зьнішчылі машыну, загінулі шэсьць жаўнераў, якія ўцякалі з ахопленай полымем БМП.
30 студзеня 1995 г. бранекалёна марской пяхоты Ціхаакеанскага флёту паспрабавала ўехаць у Самашкі. Вясковая старшызна хацела гэтага не дапусьціць, каб не правакаваць мясцовых ваяроў, але безвынікова. Калёна ўехала ў вёску і бранемашыны адкрылі агонь. Чачэнцы адказалі – у выніку загінула прынамсі трое расейскіх жаўнераў. 17 былі паранены, спалены некалькі БМП і машын. Ваяры захапілі машыну спадарожнікавай сувязі, у якой знайшлі кодавыя кнігі расейскага флёту, і ўзялі ў палон некалькі параненых вайскоўцаў, якіх адвезьлі ў шпіталь.

31 студзеня фэдэральныя войскі абкружылі Самашкі. Аб 11.45 распачаўся артабстрэл вёскі з танкавых гармат і з верталётаў. Ён працягваўся да 17.00. Былі разбураны некалькі дамоў, загарэўся газаправод, былі зьнішчаны электрасетка і сістэма водазабесьпячэньня. Загінулі першыя жыхары вёскі, дзьве жанчыны і два мужчыны. Ад агню ваяроў загінуў адзін расейскі жаўнер, дванаццаць былі паранены.

На паўторнае патрабаваньне расейскага камандваньня, каб аддзелы ўнутраных войскаў былі ўпушчаны ў вёску, прадстаўнікі адміністрацыі Джахара Дудаева адказалі адмоўна, матывуючы адмову “фактамі марадзёрства і зьдзеку жаўнераў з жыхароў станіцы Асінаўская, куды іх упусьцілі ў адпаведнасьці з ранейшай дамоўленасьцю са старшызнай”.

Рада старэйшынаў Самашак заключыла з генэралам Касалапавым урачыстую пісьмовую дамову аб умовах недапушчэньня баявых дзеяньняў у вёсцы. Генэрал запатрабаваў вывесьці ваяроў, здаць цяжкую зброю і сфармаваць атрад дабраахвотнікаў з 45 чалавек для аховы вёскі.

Паводле жаданьня жыхароў Самашак, 6 і 7 сакавіка атрад ваяроў з 200 чалавек пакінуў вёску і адыйшоў на Бамут – важнейшы пункт супраціву ў заходняй Чачэніі. У вёсцы застаўся толькі атрад самаабароны з 50 чалавек. 7 сакавіка ваколіцы Самашак былі замініраваны з паветра з дапамогай авіяцыі.

На пачатку красавіка ў канцэнтрацыйны (так званы фільтрацыйны) лягер у Маздоку паступіў загад генэрала Анатолія Кулікова, тадышняга міністра ўнутраных справаў, каб высвабадзіць фільтрацыйны лягер, бо чакаецца наплыў новых затрыманых.

6 красавіка на блок-пастарунак пад Самашкамі, заняты спэцназаўцамі з навачаркаскага ОМОНу, прыбыў генэрал Антонаў. Гэта быў псэўданім пазьнейшага галоўнакамандуючага групоўкай войскаў у Чачэніі генэрала Анатолія Раманава. “Антонаў” перадаў старшызьне Самашак ультыматум: да 7.00 наступнага дня вёска павінна была здаць 264 аўтамата, 2 кулямёта і адзін БМП, які быў адкрыты на здымках авіявыведкі. Расейскія войскі павінны былі быць упушчаны ў вёску. Старшыня адміністрацыі Самашак заявіў, што яны могуць здаць толькі 50 аўтаматаў, якія заставаліся ў атрада самаабароны. На гэта генэрал не пагадзіўся.
Увечар аддзелы ўнутраных войскаў пачалі займаць ваколіцы вёскі. Падчас гэтай акцыі падарваліся на мінах два браневікі, а пазьней на ўскраіне вёскі яшчэ адзін транспарцёр. Уначы, калі яшчэ ня выйшаў час ультыматума, вёску інтэнсіўна абстрэльвала артылерыя. Раніцай 7 красавіка адбыўся 25-хвілінны бомбавы налёт, а потым з 7.00 да 9.00 дамы абстрэльваліся з гармат БТРаў. Каля 13.00 на блок-пастарунку зьявіўся камандуючы апэрацыяй генэрал Скріпнік. Ён перадаў старшызьне яшчэ адзін ультыматум: зброя павінна была быць здадзена да 16.00, а інакш “ён выканае свой абавязак”.

Абстрэл вёскі з мінамётаў распачаўся за 25 хвілін да сканчэньня часу пазначанага ва ўльтыматуме. Міны патрапілі ў натоўп людзей, якія сабраліся, каб пакінуць вёску. Аб 15.45 аддзелы фэдэральных войскаў пачалі выходзіць на ўскраіну Самашак.

Бой прынялі каля 20-30 дабраахвотнікаў з атрада самаабароны. Цывільныя жыхары пахаваліся ў сутарэньнях дамоў. Ваяры былі ўзброены аўтаматамі і снайпэрскімі карабінамі, кулямётамі, аднаразавымі бранябойнымі гранатамётамі, супрацьтанкавымі ручнымі гранатамётамі і агнямётамі “Чмель”. Яны ня мелі цяжкой зброі. Расейскі наступ быў нечаканасьцю для іх. Яны ня думалі, што бой пачнецца ў прыцемках. Яны ваявалі ў паасобных групах. Ваяры спалілі танк Т-80 і два БТР. “У нас не было баепрыпасаў. – расказаў пасьля вайны адзін зь іх. – Гэта быў ня бой, а акт адчаю. З такой жменькай хлопцаў мы не маглі абкружыць і зьнішчыць іх”.
Расейцы прызналі сваіх 16 забітых і 52 параненых.
Калі ваяры пакінулі вёску, з раніцы 8 красавіка распачалася апэрацыя па так званай зачыстцы, г.зн. пацыфікацыя, якая працягвалася да вечару. Потым аддзелы фэдэральнай арміі выйшлі з Самашак.

На працягу некалькіх дзён пасьля заканчэньня апэрацыі ў Самашкі спрабавалі патрапіць прадстаўнікі Міжнароднага Чырвонага Крыжа з місіі ў Назрані. Была затрымана таксама місія “Лекараў бяз межаў”. На блок-пастарунку №13 каля вёскі стаялі амонаўцы ў хустках на галавах, упрыгожаных надпісам “Рождённый убівать”. Толькі 13 красавіка ў Самашкі прыехалі журналісты. Ад таго, што яны ўбачылі, кроў стыла ў жылах. На вуліцах, у дварах дамоў і ў самых дамах ляжалі трупы жыхароў вёскі. Дэпутаты Дзярждумы Шабад і Вахніна напаткалі труп мужчыны, які ляжаў пасярод галоўнай вуліцы. На ягоных грудзях ляжала сэрца, вырванае разам з кавалкам лёгкага (здымак быў апублікаваны ў расейскай прэсе).

Паўсюль ляжалі аднаразавыя шпрыцы з антышокавым прамэдолам, які належыць да наркатычных анальгетыкаў.
Да канца красавіка ў Самашках працавала камісія пад кіраўніцтвам расейскага міністра юстыцыі. Камісія не пацьвердзіла, што вёску абстрэльвала артылерыя і бамбардавала авіяцыя. Тым ня менш, былі адкрыты факты многіх злачынстваў. У Генпракуратуру Расейскай Фэдэрацыі была накіравана пастанова аб узбуджэньні сьледства. 221 жыхар Самашак накіраваў у пракуратуру заявы аб злачынных дзеяньнях жаўнераў расейскага спэцназу. Адмысловае сьледства праводзіла камісія парлямантарыстаў з Думы, камісія правоў чалавека пры прэзыдэнце Расеі пад кіраўніцтвам Сяргея Кавалёва, а таксама незалежны Цэнтар Юрыдычнай Абароны “Мэмарыял”. Іхныя рассьледваньні дазволілі аднавіць хаду дзеяньняў спэцпадраздзяленьняў у Самашках.

Жаўнеры перасоўваліся па галоўных вуліцах вёскі і ўваходзілі ў паасобныя двары. У сутарэньні яны кідалі гранаты, хаця добра ведалі, што там хаваюцца цывільныя жыхары. Мужчын, нягледзячы на ўзрост, аддзялялі ад жанчын і распраналі да бялізны. Некаторых адразу забівалі.

Сьведка Умаханаў: “Мы, чатыры пажылых мужчыны, сядзелі ў сутарэньні. Прышлі жаўнеры. “Ёсьць хто жывы?”. “Ёсьць, мы выходзім”. Іх было чацьвёра. “Сукі, кладзіцеся!”. Мы паклаліся. Абшукалі нас. “Сукі, у яму!” Яны загналі нас у яму ў гаражы. Муса кажа: “Хлопцы, не страляйце, трэба кароў карміць…” Ісаеў не пасьпеў падняцца па сходцах, яны далі яму чаргу ў плечы. Мы заціснуліся ў сярэдзіне. Яны пачалі па нас страляць чэргамі”.

Мужчын расстрэльвалі адразу, як уваходзілі ў дамы. Часам перад гэтым іх білі і катавалі. 62-гадовага Цацішаева застрэлілі з танка. Арсаева застрэлілі з адлегласьці 20 м, калі ён вывешваў белы сьцяг на плоце свайго дома. У адным з дамоў жаўнеры знайшлі параненага і трох жанчын. Адыходзячы, яны кінулі ў дом гранату. Потым вярнуліся і дабілі мужчыну і адну зь ягоных дачок.

У вёсцы зьявіліся грузавікі Камазы і ГАЗ-66, на якія жаўнеры пачалі грузіць нарабаванае ў дамах. Потым яны падпальвалі дамы. Аблівалі бэнзінам і падпальвалі трупы забітых.

Ахметава прывязалі дротам да транспарцёра, а потым застрэлілі па дарозе ў фільтрацыйны лягер. Забілі пажылую жанчыну, якая ішла за транспарцёрам і маліла, каб адпусьцілі ейнага адзінага сына. Калі калёну затрыманых пагналі бегам, то застрэлілі шасьцёх мужчын, якія не пасьпявалі. Прыбыўшы на чыгуначную станцыю, застрэлілі параненага Шамсаева, якога іншыя затрыманыя несьлі на насілках.

Затрыманых у Самашках канваіраваў у канцэнтрацыйны лягер у Маздоку спэцназ Галоўнага ўпраўленьня выкананьня пакараньняў МУС Расеі. Затрыманых у Самашках 134 мужчыны, якіх не забілі адразу, зьмясьцілі ў будынку пякарні. Іх распранулі і забралі абутак. Потым пагналі калёнай у вайсковы лягер на гары Сужанскага храбта. Адтуль затрыманыя патрапілі ў так званы “накопітель”, гэта зн. зборны пункт ў Асінаўцы. Другую групу перавезьлі на верталётах у фільтрацыйны лягер у Маздоку.

Затрыманых перавозілі грузавікамі на аэрадром. Іх укладвалі ў кузаў са сьвязанымі рукамі ў чатыры слаі. Тыя, хто ляжаў унізе, гінулі ад здушэньня. У верталёты яны беглі праз “сьцяжыну здароўя”, іх білі прыкладамі і нацкоўвалі на іх сабак. Прывітаньне ў канцэнтрацыйным лягеры ў Маздоку было такім жа: сабакі, дубінкі і прыклады карабінаў. Вады ім далі толькі праз паўтары суткі.

У лягеры ў Маздоку затрыманых дапытвалі. Усіх білі і катавалі электратокам. Прымушалі падпісваць пратаколаў допытаў, не чытаючы іх. Праз колькі дзён большасьць зь іх прызналі невінаватымі і адпусьцілі дадому. Некалькіх абмянялі на расейскіх палонных.
Паводле чачэнцаў, падчас акцыі расейскага спэцназу ў Самашках было забіта 400 невінаватых жыхароў вёскі. Іхныя целы знайшлі. Невядомы лёс астатніх 700 асобаў.
Журналісты, якія патрапілі ў вёску, сьведчылі аб небывалых зьверствах злачынцаў. Паводле дэпутатаў Дзярждумы, якія пабылі на месцы злачынства, акцыя ў Самашках была новым тыпам дзеяньняў войскаў у чачэнскай вайне. Такога тыпу акцый яшчэ не было: гэта была тыповая карніцкая экспэдыцыя супраць цывільнага насельнітцва з мэтай яго застрашэньня.

Дапытаныя парляманцкай камісіяй жаўнеры, што ўдзельнічалі ў апэрацыі ў Самашках, адзінагалосна (па-за адным выключэньнем) заявілі, што ніхто зь іх наогул ня бачыў цывільных жыхароў вёскі. Галоўная ваенная пракуратура Расейскай Фэдэрацыі ня выставіла ніводнаму з удзельнікаў акцыі абвінавачваньняў. У сакавіку 1997 г. Дзярждума амнісціравала ўсіх расейскіх жаўнераў, удзельнікаў вайны ў Чачэніі.

(Працяг будзе)

Пераклаў з польскай Валеры Буйвал

1/10/2010 › Навіны