Міраслаў Кулеба: Імпэрыя на каленях

(частка ХХІ)

Падчас бітвы за Грозны чачэнскае тэлебачаньне амаль штовечар распачынала працу. У гэтым ёй не перашкодзіла нават сьмерць шасьцёх супрацоўнікаў тэлебачаньня, якія загінулі ад выбуха авіябомбы. 31 сьнежня, падчас памятнага штурма сталіцы Хасін Радуеў вёў перадачу ў жывым эфіры з прэзыдэнцкага палаца.
2 сакавіка 1995 г. у друкарні ў Ведзяно выйшаў у сьвет першы ваенны нумар дзяржаўнай газэты “Ічкерыя”, які падрыхтавалі галоўны рэдактар Ваха Дадулагаў і Юсуп Яраліеў.

На працягу ўсёй вайны ў Чачэніі можна было глядзець незалежную тэлепраграму – “прэзыдэнцкі канал” Дудаева. Яго перадавалі з гор, з перасоўных перадатчыкаў на машынах. Здымачны матэр’ял нават ня быў мантажаваны, але затое часта ў той жа дзень выходзіў у эфір. Рэдакцыяй кіраваў Салман Бэтэльгірэяў. У Шалі працавала яшчэ адна прыватная тэлестанцыя, якой кіраваў Шарпудзін Ісмаілаў.

Закранаючы тэму вайны ў Чачэніі, расейскія сродкі інфармацыі раэлізавалі замовы або нават загады адпаведных камандных дзяржаўных структур. Такі матэр’ял быў часта выкананы на вельмі нізкім узроўне ў прафэсійным сэнсе. Вось фрагмэнт публіцыстычнага артыкула пра чачэнцаў, апублікаванага ў маскоўскай газэце “Новый взгляд”: ”Гэта паўдзікая, варварская нацыя, славутая толькі сваёй здрадай і змрочнай жорсткасьцю, якая не дала сьвету нічога, акрамя міжнароднага тэрарызму і наркабізнэсу (…) Спытайце любога расейца, якія пачуцьці ён мае да чачэнцаў, каб стала зразумелым, што тут йдзецца не пра нянавісьць ідэалагічную, усьведамленую; не, гэта нешта больш глыбокае, значна глыбейшае – гэта ёсьць нянавісьць заалагічная, генэтычная, зьвярыная. Этнічная неадпаведнасьць характараў”.

Выбарчая правакацыя

17 сьнежня 1995 г. у Чачэніі павінны былі адбыцца “прэзыдэнцкія выбары”. Адзіным кандыдатам быў Доку Заўгаеў. Напярэдадні выбараў чачэнцы ўдарылі на Гудэрмэс. 250 ваяроў разам з 200 дабраахвотнікамі захапілі другі па вялечыні горад Чачэніі, важны вузел чыгуначных і аўтамабільных дарог. Акцыя прадэманстравала баегатовасьць дудаеўскай арміі. “Масхадаў за гадзіну ўзяў Гудэрмэс, які Грачоў штурмаваў чатыры месяцы”. – скрыгатаў зубамі генэрал Лебедзь.

Атакай на Гудэрмэс камандаваў Салман Радуеў, прызначаны Джахарам Дудаевым камандуючым узброеных сілаў у гэтым раёне рэспублікі. Мэтай апэрацыі быў захоп горада і ўтрыманьне яго на працягу некалькіх дзён, каб сарваць правядзеньне выбараў. 11 сьнежня ў горад пачалі ўваходзіць першыя ваяры ў цывільнай вопратцы. Праз тры дні, 14 сьнежня, распачаўся штурм.

На горад групы рухаліся, абыходзячы блок-пастарункі, па вядомых сябе сьцяжынах. Расейскія выведчыкі ня надта пільна шукалі гэтыя сьцежкі, баяліся заходзіць на чужую тэрыторыю. Ваенныя дзеяньні распачаліся па дамоўленаму сігналу а 3.00 уначы, хаця частка групаў спазьнілася на зыходныя пазыцыі.

Горад быў заняты дастаткова хутка, толькі ў камэндатуры ўсё яшчэ абараняўся расейскі аддзел з некалькіх дзесяткаў чалавек. Яго атакавала група Радуева. Другі, меншы расейскі атрад быў абкружаны на чыгуначным вакзале. Апасаючыся ўвядзеньня ў бой бранецягніка, які адразу ад’ехаў на Ханкалу, ваяры замініравалі чыгунку. Каля 6.00 раніцы з Ханкалы на дапамогу Гудэрмэсу пайшла калона бранетэхнікі. Адзіная дарога з гэтага боку ішла праз пазыцыі групы Абалаева, якая заняла заходнія прадмесьці. “Мы прапусьцілі калёну, завабілі яе ў пастку. Я аддаў загад не адкрываць агонь, пакуль яны не заедуць глыбака ў нашы пазыцыі. Мы былі вельмі добра замаскіраваныя – сьнег, мы ў белых халатах. Мы зьнішчылі гэтую калону за некалькі хвілін. Там былі чатыры грузавіка з жаўнерамі і снаражэньнем, сем бранемашын і танкаў. Рэшта калоны не пайшла ў наш бок. Першая граната з гранатамёта спыніла танк. Пакуль ён варочаў вежай, у яго патрапіў другі снарад. З люка паказаўся жаўнер з гранатамётам – калі ён цэліўся, аскелак гранаты трапіў у запал ягонага снарада, і чалавека нібыта зьдзьмула. Я загадаў хлопцам, каб не зьнішчалі грузавікі. Трэба было з горада неяк ад’ехаць. Але другі танк пратараніў дзьве машыны, якія мы сабе ўжо прыгледзелі”.

У абед з Ханкалы вырушыла на Гудэрмэс наступная калёна з прыкладна 50 танкаў. У групы Абалаева засталося толькі 6 кумуляцыйных снарадаў для гранатамёта і некіруемыя ракеты С-8. “Я ведаў, што калі зьнішчу некалькі танкаў, астатнія павернуць назад… Альбо Алах дапаможа! Аднак калёна абыйшла нас з левага боку і стала на пагорку. Да канца бітвы мы толькі абменьваліся артылерыйскім агнём”.

Ханкар-Паша Ісрапілаў даведаўся пра апэрацыю толькі тады, калі Радуеў заняў Гудэрмэс. Ён вырашыў, што апэрацыя рызыкоўная, бо ваяры практычна не забясьпечылі сабе шляхі адыходу з горада і маглі апынуцца ў поўным абкружэньні. Ён паведаміў пра сітуацыю Масхадаву і, не чакаючы загадаў, уступіў у Навагрозьненск. Ягоныя атрады ўдарылі па расейцах у раёне Джалкі-Перакрылава, заблакавалі трасу Гудэрмэс-Баку, прабілі калідор на Гудэрмэс з боку Кады-юрта і ў раёне Герзэль прыкрылі яго з боку мяжы з Дагестанам. Былі абкружаны блок-пастарункі ў Кашкаладах, Сувораўскім, Ісьцісе, таксама былі заблакаваны войскі гарнізона ў Навагрозьненску. Дзякуючы гэтаму ваяры атрымалі магчымасьць свабоднай камунікацыі з Гудэрмэсам, а потым бесперашкодна пакінулі горад. Ісрапілаў накіраваў у Гудэрмэс два свае батальёны.
Ваяры займалі Гудэрмэс дзесяць дзён. Камэндатура і атрад, заблакаваны на чыгуначным вакзале, не здаліся да канца. Пазыцыі ваяроў накрываў цяжкі артылерыйскі агонь, асабліва з мінамётаў. Іх бамбардавалі з паветра. У выніку гэтага абстрэлу значная частка горада была зруйнавана.

Чачэнскія атрады бесперашкодна пакінулі Гудэрмэс 23-24 сьнежня. Страты ў горадзе склалі 6 забітых, 30-40 параненых. Сярод палеглых былі расеец і ўкраінец, якія дабраахвотна ваявалі на чачэнскім баку. Іх прыдушыла сьцяна, калі яны выйшлі з хованкі. Паводле чачэнскіх дадзеных, расейскія страты склалі некалькі сотняў забітых.

Ужо калі ваяры выйшлі з Гудэрмэса, фэдэральныя войскі распачалі асабліва інтэнсіўны артабстрэл горада. Усе дамы, якія яшчэ не згарэлі, былі абрабаваны пасьля заняцьця Гудэрмэса фэдэральнымі войскамі.

Чачэнская партызанская вайна

Тактыка партызанаў

“Няхай цяпер расейцы паспрабуюць уціснуць нас у карсэт нейкага класічнага дзеяньня. – казаў Джахар Дудаеў. – Я праслужыў у арміі 27 гадоў, але такой вайны яшчэ ня бачыў”.
Маючы супраць сабе перавагу фэдэральнай арміі, чачэнскія ваяры вымушаны былі выкарыстоўваць партызанскую тактыку і арыгінальныя мэтады вядзеньня вайны, у якіх важнейшую ролю адыгрываў эфэкт, калі праціўніка заставалі ў расплох дзякуючы якой-небудзь хітрай прыдумцы, маланкаваму удару, “фокусу” – а потым зьнікалі з поля бою і рассыпаліся ў розныя бакі. Такую тактыку выкарыстоўвалі як ў гарадзкіх баях за Грозны, так і пазьней на адкрытай прасторы.
“Мы адпрацавалі тэхніку “бою ў абдымках”. – тлумачыць камісар паўднёва-заходняга фронту палкоўнік Давуд Ахмадаў. – Невялікія атрады спэцназа наносілі ўдар і прыклейваліся да праціўніка, што рабіла немагчымым выкарыстаньне артылерыі і авіяцыі. Потым мы адразу ж адступалі, не трымаючы фронту. Калі, аднак, было трэба, мы змагаліся ў акпах. Можа найважнейшым вопытам гэтай вайны было тое, што мы ўмеем ваяваць супраць танкаў на раўніне. Пасьля захопу Грознага расейцы ішлі ў бок гор некалькі месяцаў, а гэта ўсяго толькі 56 кілёмэтраў”.

5-6 студзеня 1996 г. атрад дабраахвотнікаў з 10 чалавек з Навурскага раёну пад камандаваньнем Тавуса Багураева атакаваў пад Шатоем батальён расейскага спэцназу “Скарпіён”. Ваяры забілі і паранілі 70 жаўнераў і афіцэраў, зьнішчылі 9 бранемашын.
У красавіку 1996 г. Шаміль Басаеў, камандуючы цэнтральным фронтам, накіраваў групу з 75 ваяроў з палка “Ічкерыя” пад камандваньнем Хултыгава выконваць дывэрсійныя апэрацыі ў тылу ворага. На працягу паўтара месяца атрад зрабіў 14 удараў на розныя аб’екты. Спачатку ваяры захапілі Аргун. Потым, 6 траўня 1996 г. каля вёскі Джалка атрад напаў на калёну расейскіх войскаў і зьнішчыў 15 бранемашын. На наступны дзень на трасе Растоў-Баку яны зьнішчылі 4 БТР.

Расейцы імкнуліся выведаць, дзе знаходзяцца чачэнскія базы. Яны карысталіся паслугамі шпіёнаў. Часьцей за ўсё гэтымі здраднікамі былі чачэнцы, але сустракаліся і іншыя сьмельчакі. “На базу Навурскага дывэрсійнага палка пад Шатоем праваднік з Хасаўюрту прывёў двух маладых расейскіх жаўнераў. – успамінае Адам Тайсумаў. – Яны заявілі, што хочуць ваяваць супраць сваіх, каб адпомсьціць. Потым аказалася, што іх прыслалі, каб яны падкінулі на базе “жучкі”. Адзін з жаўнераў меў на руцэ гадзіньнік “Камандзірскі” з сігналам для самалётаў. На допыце адзін сазнаўся ва ўсім – дзе іх рыхтавалі, якое атрымалі заданьне. Другі жаўнер папікаў яго за здраду. Абодвух расстралялі”.

Дывэрсіі рабілі абодва бакі. Расейцы выкарыстоўвалі чачэнскіх здраднікаў, завэрбаваных ФСБ. У адной з засад, наладжанай апазыцыянэрам, на міне падарвалася дывэрсійная група прэзыдэнцкай гвардыі. Група дзейнічала на трасе пад Навагрозьненскам, дзе атакавала расейскія калёны. На восьмы дзень акцыі ваяры ўначы вярталіся дадому. Ехалі на УАЗе па знаемым маршруце праз поле. Паміж Гікалаўскім і Чачэн-юртам яны наляцелі на супрацьтанкавую міну. Тады палеглі чацьвёра ваяроў, трое былі цяжка паранены. На наступны пасьля замаху дзень гвардзейцы захапілі двух расейскіх рабочых, якія падклалі тую міну. Яны працавалі ў чачэнскага апазыцыянэра з Атагоў. Чачэнец сваечасова уцёк разам з усёй сям’ёй. Расейцы распавялі, як распалілі вогнішча, каб разагрэць прамерзлую зямлю, як выкапалі ямку і паклалі туды міну. Іх расстралялі. Арганізатар замаха хаваўся яшчэ паўгода, праз мул прапанаваў грошы як кампэнсацыю. Тлумачыў, што ягонай мэтай былі расейцы. Гвардзейцы затрымалі яго і расстралялі на месцы замаху. Вясковай старшызьне яны паведамілі, што на сям’і апазыцыянэра засталася кроў яшчэ шасьці чалавек.

Разам з іншымі ваярамі прэзыдэнцкай гвардыі у тым змаху загінуў Умар Акбулатаў. Гэта быў брат Айзан Акбулатавай, якая загінула ў чэрвені 1995 г. падчас авіяналёту на базу Дудаева ў Танхой. Умар заняў месца сястры ў гвардзіі. Калі ён загінуў, яго маці Маржан сказала толькі: “Алах даў, Алах узяў. Відавочна ён быў яму патрэбны”. У прэзыдэнцкіую гвардыю ўступіў яе наймалодшы сын Марзан.

(Працяг будзе)

Пераклаў з польскай Валеры Буйвал

15/10/2010 › Навіны