Міраслаў Кулеба: Імпэрыя на каленях

(частка ХХІІІ)

Група Салмана была вельмі добра ўзброеная. Частку зброі яны здабылі ў акцыях, частку закупілі. “Мы рабілі замахі на паасобных расейскіх афіцэраў. Стралялі з вінтоўкі, з глушыльнікам з вакна машыны, прыпаркаванай далёка ад мэты. Стралок упіраўся ў спэцыяльную падпорку і цэліў заўсёды ў галаву. Аднойчы мы забілі старэйшага лейтэнанта на пастарунку ў Маякоўскім квартале. Там жаўнеры былі асабліва азьвярэлыя, людзі іх аб’язджалі бочнымі дарогамі. Мы спыніліся на адлегласьці 300 мэтраў. Снайпэр патрапіў яму проста ў рот. Жаўнеры спачатку не зарыентаваліся. Толькі праз некалькі хвілін пачуліся крыкі, бязладная страляніна. Так гэта было.

Адным з найбольш умацаваных блок-пастарункаў у Грозным быў пастарунак у Чарнарэччы, пры выездзе з гораду на Урус-Мартан. Яго займалі найміты, якіх жыхары навакольных вёсак называлі “рыжымі сабакамі”. Яны цалкам заслужылі гэтую зьняважлівую мянушку. Пад прэтэкстам пошукаў зброі яны рабілі налёты на дамы, абрабоўваючы іх, кралі машыны, вымушалі плаціць ім хабар.

Аднойчы на сьвітанку група з пяці чалавек ударыла па пастарунку. Калі найміты выйшлі перад блок-пастарункам, пацягваючыся і пазяхаючы, мы адкрылі па іх агонь з аўтаматычнай зброі. На месцы загінулі 12. Потым мы адскочылі, прыкрываючы адыход – двое займаюць стралковую пазыцыю, трое адбягаюць, потым яны самы займаюць пазыцыю, прыкрываючы тых, што засталіся ззаду. Сітуацыя паўтараецца да моманту, калі ўсе адарвуцца ад пагоні. За дзьве-тры хвіліны мы маглі прабегчы так нават каля кілёмэтра і трымалі пры гэтым сітуацыю пад кантролем.

Асабліва мы палявалі на аднаго кантрактніка, які на “Урале” падвозіў на блок-пастарункі забесьпячэньне. Ён адмыслова наязджаў на легкавыя машыны, забіў некалькіх чалавек. Ён езьдзіў заўсёды ў хустцы на галаве, на маску прычапіў фірмовы знак “Мэрсэдэса”, а з боку меў надпіс “Салавей”. Мы доўга цікавалі, але ён заўсёды вылузваўся. Урэшце ён наляцеў на чыюсьці “Муху”. Галава вылецела праз вакно кабіны. Даціўкаўся салавей”.

Сакавіцкі штурм Грознага

На пачатку лютага 1996 г. перад прэзыдэнцкім палацам у Грозным узьнікла незвычайнае мястэчка з дошак і скрынак ад гародніны. Гэта была нібыта Чачэнія ў мініяцюры: на шыльдачках былі напісаны назвы многіх мясцовасьцяў, дзе адбыліся важнейшыя бітвы гэтай вайны. У гонар прэзыдэнта Дудаева мястэчка было названа Дукі-юрт. Дукі – так маці называла Джахара ў маленстве.

Над плошчай, Дукі-юртам і людзьмі, што сабраліся на мітынг, узвышаліся руіны палаца. Шыбы былі яшчэ закладзены мяхамі з пяском, на каменным цокале ляжалі жаўнерскія шынялі. Палац стаў сымвалам чачэнскага супраціву. Таму так упарта яго штурмавала армія Грачова.

На плошчы перад палацам увесь час мітынгавала каля тысячы чалавек. Палілі вогнішчы, гатавалі ежу і гарбату. Праз некалькі дзён плошчу абкружылі фэдэральныя войскі.

Раніцай 9 лютага групы людзей, які прыбывалі на мітынг з усіх куткоў рэспублікі, павінны былі прабівацца на плошчу перад палацам праз кальцо міліцыі і спэцназа. Каля поўдня нехта стрэліў у натоўп з гранатамёта – выбух паваліў чатыры асобы, два чалавекі загінулі. Праз паўтары гадзіны прагрымелі яшчэ два моцныя выбухі. Былі паранены яшчэ некалькі чалавек, у тым ліку жанчыны. Калі сьцямнела, па людзях зноў стралялі з гранатамётаў.

Сем асобаў былі паранены, адна загінула.
Раніцай 10 лютага на вуліцах, што вялі на плошчу, сабраліся тысячы людзей, якіх стрымліваў кардон міліцыі, войска і спэцыяльных аддзелаў МУС з бранемашынамі. Блакаду не ўдалося прарваць, і людзі распачалі мітынг на новым месцы. Тады спэцназаўцы ў масках пад’ехалі на бранемашынах і адкрылі па натоўпу беспарадачны агонь з аўтаматычнай зброі. Яны таксама кінулі ў людзей гранаты са сльлезацечным газам. Пад кулямі людзі выносілі на руках забітых і параненых. Абураныя людзі сабраліся гэтым разам на Тэатральнай плошчы, адкуль шэсьце рушыла на прэзыдэнцкі палац. І тады натоўп зноў быў абстраляны. Зноў былі забітыя і параненыя.

Так быў разагнаны гэты мітынг. А 13 лютага прэзыдэнцкі палац, сымвал чачэнскага змаганьня за свабоду, быў узарваны і зраўняны з зямлёй.

Дудаеў афіцыйна заявіў па тэлебачаньню, што калі акупацыйныя ўлады заатакуюць мірны мітынг у цэнтры Грознага, то будуць пакараныя фэдэральныя войскі, прарасейская апазыцыя і мафія Заўгаева. Генэрал Гелаеў успамінае: “Мы даведаліся, што ў Грозным быў разагнаны наш мітынг, што там забілі людзей. Разам з маімі паплечнікамі з батальёна Ісой Астаміравым і Мумадзі Сайдаевым мы распрацавалі плян атакі на Грозны. Мы паехалі да Дудаева. Я паклаў плян на стол. Дудаеў доўга раздумваў. Ён сказаў: ці ты ведаеш, на што вы рашыліся? Няма больш горада на сьвеце, дзе было б столькі войскаў. Нялёгка будзе ў яго ўвайсьці і нялёгка будзе зь яго выйсьці. Яшчэ цяжэй будзе там перамагчы. Я адказаў, што ўвайду ў Грозны і ведаю, як адтуль выйсьці. І што мы гатовыя там перамагчы”.
Джахар Дудаеў як галоўнакамандуючы падпісаў загад на штурм сталіцы. Апэрацыя атрымала крыптонім “Воўк” (па-чачэнску “Борз”). Атака была для расейцаў поўнай нечаканасьцю. Яны не маглі нават уявіць сябе, што Грозны можна захапіць. Горад быў грунтоўна ўмацаваны, аточаны трыма кольцамі фэдэральных войскаў. І ўсё ж чачэнцы апанавалі яго ўжо праз некалькі гадзін пасьля пачатку штурма. Апэрацыяй кіраваў генэрал Хамзат Гелаеў. “Для нас гэта быў вельмі важны момант – уступленьне ў Грозны. Мэтай акцыі было зьнішчэньне ўсіх стратэгічных аб’ектаў, прыдатных для адміністрацыі Заўгаева, і пакараньне людзей, адказных за крывавую расправу над мітынгам перад прэзыдэнцкім палацам”. Другую частку заданьня павінны былі выканаць мабільныя групы пакараньня, якія падпарадкоўваліся непасрэдна Гелаеву.

Чачэнскія атрады ўвайшлі ў Грозны з чатырох накірункаў. Іхнай задачай быў захоп прамысловага раёну і спаленьне ўсіх аб’ектаў, занятых акупацыйнымі ўладамі – раённага аддзелу МУС (РАУС), ваеннай камэндатуры, прэфэктуры. Група з 300 чалавек пад камандаваньнем Нурдзі Бажыева ўдарыла на Старапрамыслоўскі раён сталіцы. Яе галоўнай мэтай быў захоп Дома друку. Група Докі Умарава павінна была захапіць цэнтар сталіцы. Як кажа сам Умараў, “мы павінны былі нанесьці як мага большыя страты праціўніку, справакаваць паніку, абчысьціць банкі, забраць аўтамашыны і прадукты харчаваньня, бо мы галадавалі і далей не было магчымасьці так жыць”.

Доку Умараў, народжаны ў 1965 г., ад пачатку вайны ваяваў у спэцназе Гелаева. Джахар Дудаеў узнагародзіў яго ордэнам К’аман Турпал і прысвоіў яму званьне генэрала брыгады. Пасьля вайны ён стаў сябрам Рады Бясьпекі Чачэніі. Разам з Доку Умаравым ваявалі чацьвёра ягоных братоў – Ахмэд, Ваха, Іса і Муса, які загінуў у Горскім.

Ваяры праніклі ў горад, іх ніхто не заўважыў. Яны мелі на сабе расейскія мундзіры, і гэта дэзарыентавала фэдэральныя войскі. Расейцы часта ня ведалі, ці адкрываць агонь, а ваяры дакладна ведалі, якія аб’екты атакаваць. “Яны былі ў шоку і ня ведалі, адкуль па іх страляюць і куды яны самы павінны страляць. – успамінае Гелаеў. – Страты фэдэральных войскаў ішлі ўжо не на сотні, а на тысячы забітых. Мы зьнішчылі 74 бранемашыны і два верталёта. Мой штаб знаходзіўся ў Кастрычніцкім раёне, праз вакно я бачыў на адлегласьці 800 м расейскія танкі. Там стаяў танкавы полк, камандзёры якога адразу ж прыслалі нам ліст, дзе напісалі, што ня хочуць ваяваць з чачэнскім народам і ні ў чым не вінаватыя. Я добра запомніў прыніжальныя для нашага народу хвіліны, калі расейцы загадвалі людзям вывешваць белыя сьцягі. Гэтым разам я прымусіў танкавы полк зрабіць тое ж самае. Калі яны паднялі белы сьцяг, я загадаў ім падняць яшчэ адзін, бо першы кепска відаць. Яны паднялі і другі. Тады я запатрабаваў ад іх пісьмовай заявы з палкавой пячаткай аб тым, што яны больш ня будуць ваяваць з чачэнскай арміяй і народам. Яны перадалі мне такую заяву, паставілі пячатку, падпісалі. Гэта прачыталі многія ваяры, бачыў Дудаеў, цяпер яно ў тадышняга начальніка штаба Асламбэка Ісмаілава. Я з свайго боку таксама даў расейцам гарантыі бясьпекі”.

Лютыя баі адбываліся ў раёне расейскай ваеннай камэндатуры ў фабрычным квартале. “Мы адразу напаткалі там чатыры БТР, тры спалілі, чацьвёрты ад’ехаў і дыміўся. – кажа начальнік штаба палка “Воўк”. – На наступнай вуліцы мы зноў убачылі чатыры бранемашыны – два БТР, БМП і БРДМ. Мы зьнішчылі ўсе. З дзьвюх машын пасьпела выскачыць пяхота, пачала страляць. Мы ліквідавалі іх падчас бою. Начальнік штаба Байтаж загінуў у гэтым баі. З аднаго БТР, у якім сядзеў сьвярдлоўскі ОМОН, не хацелі вылазіць. Я заклікаў іх здавацца – калі хочаце, вылазьце. Калі не, то змагайцеся. Не страляйце. – кажуць яны, у нас параненыя. Выходзіць паасобку, зброю пакінуць унутры! Іхны камандзёр меў вялікі нож. Навошта табе такі нож? – пытаюся ў яго. Гэта ад дзеда… Я крыкнуў хлопцам: Байтаза забілі! Гэтых васьмярох з ОМОНу мы расстралялі”.
Пасьля захопу ваярамі сталіцы туды прыехаў прэзыдэнт Дудаеў. Сымвалам стаў факт, што кіруючы ў Грозным, ён выдаў некалькі дэкрэтаў. Расейцы контратакавалі з розных накірункаў, спрабуючы расьсекчы чачэнскія сілы на некалькі частак. Але іх з лёгкасьцю і вялікімі стратамі адбілі. Апэрацыя была разьлічана на тры дні. Але фактычна ўсе задачы былі выкананы на працягу першых сутак. “Гэтай апэрацыяй мы паказалі Расеі, што для нас няма нічога немагчымага. – мяркуе Гелаеў. – Мы захопім усё, што захочам. Іх папярэджвалі таксама, што мы не дазволім ім зьдзеквацца з нашага народу. Калі нават ня пойдзем на Будзёнаўск або Кізьляр, то знойдзем іншы спосаб. Па-трэцяе, мы паказалі, што апазыцыя не ўяўляе сабой рэальнай сілы і мы можам яе зьмясьці, калі для гэтага настане час”.

Прафэсіяналізм у падрыхтоўцы апэрацыі вымушаны былі прызнаць нават праціўнікі ваяроў з шэрагаў апазыцыі. “Мы пераканаліся, што ваяры, калі толькі захочуць, могуць зрабіць усё, нават вярнуць свайго правадыра на трон. Можна было пазайздросьціць іхнай здольнасьці арганізацыі і выкананьня. Сваечасова падвозілася на “УАЗах” забесьпячэньне. Іхных палеглых абразу зьбіралі па ўсім горадзе машыны, параненых адразу дастаўлялі ў раённыя апэрацыйныя штабы, падрыхтаваныя заранёў. Яны мелі падрыхтаваныя месцы для палонных. Яны ведалі радыёкоды і крыптонімы мясцовай міліцыі і хватка заваблівалі нас у пасткі або цалкам дэзарыентавалі”.

Некаторыя атрады змагаліся ў Грозным дзевяць дзён. У горад увайшло каля 2100 чалавек, потым да іх далучаўся кожны, хто меў ахвоту паваяваць.

13 сакавіка аддзелы палка “Воўк” выходзілі з Грознага праз Андрэяўскую даліну. Ваяры спаткалі атрад казакаў, якія накіроўваліся ў баявым настроі ў горад. Гэта былі найміты са знакамітага казацкага батальёна імя генэрала Ярмолава. Не было нічога, што магло яшчэ больш раз’юшыць чачэнцаў, чым той казацкі батальён і ягоная назва. “Ехалі два БТР, танк і два грузавікі ГАЗ-66. – успамінае Іса Мадашаў. – Усе п’яныя, гарланяць, на першай бранемашыне сьцяг. Гэта была іхная выведка. Мы чакалі іх, схаваўшыся пад трубамі цеплацэнтралі. У нас было шмат здабытай зброі, па два-тры ствала на кожнага. Усе машыны мы зьнішчылі адным ударам, машыны, поўныя людзей. Танк уцёк, на зямлі засталося пяцьдзесят казакоў. Потым яны спрабавалі штурмаваць нас, каб забраць сваіх параненых. Мы білі па іх здалёк з гранатамётаў”.

Чачэнцы страцілі падчас усёй сакавіцкай апэрацыі васьмёра забітых.

(Працяг будзе)

Пераклаў з польскай Валеры Буйвал

22/10/2010 › Навіны