Міраслаў Кулеба: Імпэрыя на каленях

(частка ХХV)

Гром з яснага неба

Сьмерць Дудаева была для чачэнцаў, як гром зь яснага неба. Здавалася, што прэзыдэнт, адораны непараўнальнай інтуіцыяй і амаль цудоўным дарам глядзець у будучыню, знаходзіцца па-за ўзьдзеяньнем расейскіх спэцслужбаў, якія палявалі на яго шмат гадоў. Адразу паўстала легенда, што Джахара не забілі, а ён зьнік са сцэны, каб аблягчыць мірныя перамовы з расейцамі. Ельцын паскардзіўся перад мільёнамі тэлегледачоў: “Гэты сіямскі кот ужо двойчы назваў мяне лохам”.

Спачатку расейцы маўчалі, што яшчэ больш узмацняла разгубленасьць. Крэмль, здавалася, быў уражаны зьвесткай пра сьмерць Дудаева. Урэшце расейскія спэцслужбы паведамілі, што Дудаеў быў забіты падчас пятага замаху на ягонае жыцьцё. Яго забіла пэленгацыйная ракета тыпу 072 клясы “паветра-зямля”, якая была накіравана на спадарожнікавы тэлефон прэзыдэнта.

Расейскія ўзброеныя сілы маюць ракеты, якія выкарыстоўваюцца для зьнішчэньня мэтаў з вялікай дакладнасьцю. Іхнай галоўнай задачай ёсьць дакладны ўдар, напрыклад, у антэну радара. Прагучалі, аднак, выказваньні экспэртаў, якія адкідвалі магчымасьць навядзеньня ракеты на мэту пры выкарыстаньні сігнала спадарожнікавага тэлефона. Выпраменьваньне ад тэлефонных апаратаў настолькі слабое і настолькі канцэнтраванае і пры гэтым арыентаванае дакладна на спадарожнік, што самалёт можа знайсьці яго толькі ў выпадку, калі натрапіць на сам прамень. Дзеля таго трэба ўвесь час трымаць разьведсамалёт у паветры, каб абследваць тэрыторыю. Характэрны гул расейскага “самалёта-шпіёна” было чуваць за шмат кілёмэтраў. Цяжка меркаваць, што Дудаеў, вопытны лётчык, легкадумна паставіўся б да гэтага сігнала і працягваў бы карыстацца спадарожнікавым тэлефонам.
Сумніў, здаецца, абвяргала жонка прэзыдэнта Ала, якая была непасрэдным сьведкам апошніх хвілінаў Джахара Дудаева.

“У той вечар мы паехалі, каб на прыродзе правесьці дзьве кароткія размовы. Аднак папсаваўся доўгі дрот антэны, таму трэба было паставіць тэлефон на капот машыны і стаць побач. Джахар патэлефанаваў на радыё “Свабода” і Курбанаў зачытаў заяву. Я прасіла Джахара, каб ён дазволіў мяне прачытаць мае вершы, але ён адказаў: “Іншым разам”. І папрасіў, каб я адышла ад цясьніны мэтраў на дваццаць. Пасьля размовы з радыё “Свабода” Джахар патэлефанаваў Баравому (Канстанцін Баравы – расейскі палітык, дэпутат Дзярждумы). Калі яны размаўлялі, я зьвярнула ўвагу на нейкі голас у глыбіні цясьніны. Мне здавалася, што там сьпявае ці плача нейкая птушка і я нахілілася, каб убачыць яе. Менавіта ў гэтае імгненьне ззаду прагучэў ня надта громкі выбух, нібыта гранаты, але мяне ўдарыла хваля і я ўпала. Нават пасьпела падумаць – толькі б хлопцы не пацярпелі ад гэтага глупства. Толькі я ўстала, на мяне кінуўся Муса і прыціснуў маю галаву да зямлі. Адразу ж адбыўся выбух, гэтым разам моцны, і грукат самалёта.

Я пабегла да таго, што засталося ад машыны, а яны ўсе ляжалі побач зь ім, прысыпаныя зямлёй. Хлопцы адкапалі Джахара. Ваха Ібрагімаў быў ужо мёртвы, Курбанаў мёртвы, а Джахар, як падалося нам, яшчэ жыў. Ён быў без пілоткі, рукавы мундзіра былі абарваныя. На ім не было курткі, хаця ён стаяў каля машыны ў куртцы. У яго былі крыху абпаленыя валасы і вусы, на руках былі невялікія раны ад аскелкаў шкла. Твар быў засыпаны нейкім жоўтым парашком і валасы таксама. На галаве ў Дукі, ззаду я намацала вялікую рану – на тры пальцы. Зь яе цякла кроў, але я падумала, што яго яшчэ можна выратаваць. Разам з хлопцамі я перанесла яго ў другую машыну і мы паляцелі ў вёску. Увесь час я трымала яго галаву на каленях, каб яму не было балюча, і супакойвала яго.

Мы прывезьлі Дукі у асобны дом непадалёк ад Чэхі-чу. Мэдсястра сказала мяне, што ён жывы. Але калі пачалася бамбардоўка і ўсе пахаваліся ў сутарэньне, я падумала – чаму Дукі пакінулі наверсе, калі ён жывы? Выйшла да яго і зразумела, што ён быў мёртвы з самага пачатку, ад першай хвіліны, толькі павольна астываў”.
Паводле паведамленьня адмысловай дзяржаўнай камісіі, скліканай новым прэзыдэнтам Зэлімханам Яндарбіевым, Джахар Дудаеў загінуў 21 красавіка каля 19.00 у выніку ракетнага ўдару на ўскраіне вёскі Гэхі-чу. Ракета была нікіравана на прамень спадарожнікавага тэлефона, па якім размаўляў прэзыдэнт. У гэты момант адбыўся выбух ракеты, у выніку чаго загінулі прэзыдэнт, ваенны пракурор Магамэд Жамаеў і прадстаўнік прэзыдэнта ў Маскве Хамзат Курбанаў.

Яндарбіеў даведаўся пра драму раніцай наступнага дня. Ён знаходзіўся ў суседняй вёсцы. Ён сабраў Камітэт Абароны Дзяржавы, сяброў парляманту і камандуючых франтамі. Яны абмеркавалі сытуацыю і прынялі заяву. Тады ж, у адпаведнасьці з канстытуцыяй, было прынята рашэньне аб уступленьні Яндарбіева на пост прэзыдэнта Чачэніі. Новы прэзыдэнт прысутнічаў на пахаваньні Дудаева, ўначы і ўдзень знаходзіўся каля яго цела. Месца пахаваньня было вырашана трымаць у таямніцы, каб “не спакушаць варвараў”.

Сам прэзыдэнт Яндарбіеў ледзь не загінуў ад расейскай ракеты, скіраванай на ягоны спадарожнікавы тэлефон. Атака была праведзена 6 траўня. Калі ён закончыў размову і паклаў слухаўку, пачуліся выбухі. Першая з ракет патрапіла ў дом, аддалены на 80 мэтраў, другая ўпала яшчэ бліжэй. Загінуў адзін чалавек, пяцёра было паранена. Расейцы ня могуць патрапіць дакладна, калі мэта знаходзіцца ў жылым раёне, дзе ёсьць шмат крыніцаў энэргіі. – кажа прэзыдэнт. – Здаецца, гэта можа паўплываць на палёт ракеты. А ў чыстым полі дакладны ўдар ёсць магчымы. І так загінуў Дудаеў. Паводле нашых дадзеных, на тыдні, калі адбыўся замах, у Грозным было катэгарычна забаронена карыстацца спадарожнікавай сувязьзю. На тэрыторыі, дзе Джахар звычайна выходзіў на сувязь, на працягу ўсяго тыдня ўся электраэнэргія была адключана”.

На думку Яндарбіева, у арганізацыі нападу на прэзыдэнта Дудаева расейцам дапамаглі амэрыканскія спэцслужбы. “Як тэлефон Джахара, так і спадарожнік, на які быў арыентаваны апарат, былі амэрыканскія. Джахар заўсёды казаў, што расейцы ня могуць кантраляваць амэрыканскі спадарожнік. Таму часам забываўся пра асновы бясьпекі. Ён спадзяваўся, што амэрыканскія спэцслужбы ня здольныя на такую гнюснасьць”.

Маняўровая вайна

Увесну 1996 г. расейцы кінулі тры брыгады на групоўку чачэнскіх войскаў у Нажай-юртаўскім і Вядзенскім раёнах. Ня надта вялікія атрады ваяроў павінны былі адступіць перад гэтай навалай. “Мае хлопцы былі змучаны двума тыднямі цяжкіх баёў, галодныя, мокрыя, мелі парэшткі баяпрыпасаў. – успамінае Хункар-паша Ісрапілаў. – Кожны меў толькі адзін камплект амуніцыі, у запасе заставаўся адзін камплект патронаў. Засталося толькі чатыры камплекта гранат для гранатамётаў. Я зразумеў, што ніякай вайны тут не атрымаецца, трэба ратаваць атрады. Я аддаў загад усе запасы перавезьці машынамі ў Бяной. У гэты час расейцы абстрэльвалі і ўжо поўнасьцю кантралявалі адзіную дарогу, якая заставалася. Аднак, машынам удалося прарвацца. Мы адыходзілі гарамі, амаль босыя, усе мелі абутак, падвязаны вяроўкамі.

Я хацеў высьветліць, дзе расейскія сілы былі найменшымі, каб ударыць на гэтым участку. Расейцы былі паўсюль вакол нас, сувязь абарвалася, пачалася паніка. Мы цэлыя суткі сядзелі на лысай гары, елі баярышнік. Урэшце выведчыкі прынесьлі зьвестку, што ў Саясане фэдэральныя войскі стаяць толькі на ўскрайку вёскі. Мы вырашылі ўдарыць туды. У Енгеной я расставіў пастарункі, і мы паспалі некалькі гадзінаў, хаця праціўнік быў на адлегласьць стрэлу. Трэба было апярэдзіць расейскую калёну і прыйсьці ў Бяной раней за яе.
А чацьвёртай уначы праваднікі павялі нас у бок Бяной. Мы дайшлі да чачэнскіх пазыцый. Відовішча было непараўнальнае – пасярод дарогі ў адным акопе сядзела каля дзесяці хлопцаў па васямнаццаць гадоў, без гранатамёта. Акоп без падыходу і адыходу. Бало страшна на яго глядзець – дзеці супраць танкаў. Хто вас сюды паставіў? – пытаюся я. Камандзёр. Я выклікаў гэых камандзёраў, якія самы акапаліся на фланзе. Пытаюся – чаму дзеці акапаліся на дарозе, а вы ў тыле? А ты хто такі? А я камандуючы гэтага фронту! Гэтыя дзеці сказалі мяне – Хункар, мы не адступім, толькі дай нам гранатамёт. Я ім даў яго, паказаў, як направіць акоп. Кажу – усяроўна іх не затрымаеце, вам трэба адыходзіць. А яны – Хункар, мы хаця колькі разоў стрэлім, а потым адступім. Ну, добра, зрабіце залп, а потым бягом у горы! Яны зрабілі дакладна так, як мы абгаварылі. Потым яны далучыліся да майго атраду. Я іх паслаў на базу на курс навучаньня, каб дарма не гінулі.
Мы акапаліся і расейцы не занялі Бяной. Адзіную дарогу мы замініравалі. Яны там страцілі некалькі бранемашын і ўсталі. Баяліся ехаць далей, пачалі перамовы з старымі, а гэта азначала выйграны час. Хамбіеў узарваў буравую вежу, каб уразіць іх. Яны такога яшчэ ня бачылі – нафта цячэ па дарозе. Пачалі гэтае месца бамбардаваць, абстрэльваць ракетамі.

Шаміль Басаеў паведаміў, што страціў Цэнтарой і адыходзіць у Дарго. Ведзяно было аточана. Пасьля цяжкага марша мы выйшлі на Алерой. Пачаліся манеўры на раўніне. Калі расейцы займалі недзе пазыцыю, я наносіў па іх удар. Калі яны наступалі – я адыходзіў. Яны не маглі мяне прыхапіць. Мы ў той час атакавалі Курчалой, Гудэрмэс, Аргун – дзе я раззброіў усю міліцыю. Адзін батальён я аддаў Шамілю.
Аднойчы яны абкружылі мяне ў Алерой. Я вывеў свае галоўныя сілы на хрыбет, у вёсцы пакінуў толькі малы атрад, каб прымусіць расейцаў рабіць штурм. Яні патрапіліся на прыманку і вырашылі абыйсьці вёску па хрыбце. А мы там іх ужо чакалі. Мы мелі здабытыя БМП, стралялі па іх з боку сонца, каб яны не маглі зразумець, адкуль па іх вядзецца агонь. За дзьве гадзіны мы разьбілі там два іхныя батальёны. А ў цэлым сытуацыя тады была няпростая. Шмат камандзёраў пагалілі бароды, узялі даведкі аб здачы зброі, пачалі рыхтаваць замежныя пашпарты, пачаліся гулі-люлі з апазыцыяй. Масхадаў фактычна знаходзіўся ў падпольлі”.

(Працяг будзе)

Пераклаў з польскай Валеры Буйвал

8/11/2010 › Навіны