“Валенбэрг узбройваў рух супраціву”

24 чэрвеня швэдская газэта “Svenska Dagbladet” апублікавала артыкул пад такім тытулам. Вось гэты артыкул:

У рамках сваёй працы па выратаваньню габрэяў Рауль Валенбэрг забясьпечваў зброяй у 1944 г. грамадзянскі рух супраціву ў Вугоршчыне. Гэта магло спрычыніцца да ягонага арышту саветамі ў 1945 г.

Новыя фрагмэнты мазаікі дазваляюць убачыць у новым сьвятле змаганьне Рауля Валенбэрга за выратаваньне вугорскіх габрэяў ад зьнішчэньня ў 1944-45 гг. Тое, што Валенбэрг меў шырокую сетку кантактаў у самых розных колах у Вугоршчыне, было вядома ўжо раней.

У новай кнізе, – “Прыцемкі над Будапэштам”, — напісанай швэдскім вугорцам Гэлертам Ковачам, ёсьць дадзеныя аб тым, што Валенбэрг нават пастаўляў зброю вугорскаму руху супраціву.

У рамках сваёй гуманітарнай і ў той жа час поўнай рызыкі дзейнасьці ў Вугоршчыне сакратар амбасады Рауль Валенбэрг відавочна выкарыстоўваў свой вайсковы досьвед. Ён быў ваеннаабавязаным сяржантам, камандзерам аддзяленьня ў паспалітым рушэньні краіны і займаўся баявой вучобай сваіх падначаленых у раёне Стакгольма.

Прыехаўшы ў Будапэшт, які ўсё больш апаноўваў хаос, позьняй восеньню 1944 г., Валенбэрг усталяваў кантакт з вугорскім паспалітым рушэньнем “Кішка”, якое толькі што ўтварылася. Афіцыйна аддзел павінен быў абараняць сталіцу, але частка падраздзяленьня ўдзельнічала ў падпольным супраціве нямецкім акупантам, СС і фашыстоўскаму руху “Перакрыжаваныя стрэлы”.

Жаўнеры аддзела паспалітага рушэньня таксама ахоўвалі ад нападаў байцоў “Скрыжаваных стрэлаў” шэраг дамоў, што належалі швэдам і ў якіх жылі габрэі з швэдскімі пашпартамі для прыкрыцьця.

Тое, што Валенбэрг таксама забясьпечваў зброяй частку гэтых байцоў, стала вядома з раней невядомага сьведчаньня. Ад’ютант паспалітага рушэньня Фэрэнц Кальманф распавёў пра сустрэчу, на якой Валенбэрг запрапанаваў выдаць швэдскія пашпарты для прыкрыцьця тым з паспалітамга рушэньня, каго перасьледвалі, а таксама “грошы для закупкі зброі і ўсяго неабходнага”. У замен Валенбэрг хацеў атрымаць вайсковую падтрымку “паўсюль, дзе будзе неабходна”.

Сустрэча скончылася тым, што Валенбэрг, відавочна, жадаючы паказаць сур’ёзнасьць сваіх намераў, папрасіў вугорцаў паслаць двух жаўнераў, каб забраць зь ягонай машыны дзьве скрыні. “Калі жаўнеры вярнуліся з скрынямі, і мы адчынілі іх, аказалася, што яны запоўнены ручнымі гранатамі і пісталетамі”, — успамінаў Кальманф.

– Паспалітаму рушэньньню бракавала зброі. Тое, што мелі, было састарэлым і розных мадэляў. Таму зброя ад Валенбэрга была дарэчы. Ня толькі неаспрэчны аўтарытэт Валенбэрга, але й чыста ваенная моц стрымлівала байцоў “Скрыжаваных стрэлаў” ад нападаў на дамы, дзе былі габрэі. Я лічу, што Валенбэрг быў героем. Але ў яго былі некалькі сетак, якія давалі яму магчымасьць выратаваць так шмат чалавечых жыцьцяў, — кажа пісьменьнік Гэлерт Ковач.
Адным з супрацоўнікаў Валенбэрга, якія жывыя дагэтуль, ёсьць 90-гадовая Габрыэла Касіюс. У свае 21 год яна п
ачала працаваць пад пашпартам прыкрыцьця. Яна нічога ня ведае пра эпізоды са зброяй для байцоў супраціву, але кажа пра мэтады працы Рауля Валенбэрга:

– Ён рабіў так: як толькі вырашаў, што гэта важна, то адразу прыступаў да працы. Тады ён дзенічаў самастойна, спантанна і паводле сытуацыі, асабліва ў экстрэмальных выпадках, — успамінае Габрыэла Касіюс.

Швэдскія дыпламаты Пэр Ангэр і Рауль Валенбэрг спрычыніліся таксама да перадачы радыёстанцыі групе супраціву для арыентаваньня брытанскіх бамбавікоў. Ковач паўтарае таксама сьведчаньні аб тым, што Валенбэрг падрыхтаваў дакумэнтацыю пра савецкую расправу над 4000 польскіх афіцэраў у Катыні ў 1940 г.

– Усё гэта магло паспрыяць ягонаму арышту саветамі. Ведаць пра савецкія ваенныя злачынствы – гэта было роўным сьмяротнаму прысуду, — кажа Гэлерт Ковач.

Мікаэль Хольмстром

Крыніца:
www.svd.se/nyheter/inrikes/wallenberg-forsag-ungrare-med-vapen_8287488.svd

Гістарычныя дасьледваньні дазволілі адкрыць шмат новага аб Раулю Валенбэргу. У адрозьненьні ад многіх іншых дзеячаў з краінаў, якія не закранула вайна, гэты чалавек добра разумеў, што трэба рабіць, і не дазволіў падмануць сябе хлусьнёй нацыстоўскай прапаганды. Нагадаем, што было яму падчас ягонай місіі ўсяго 29 гадоў. Мужны чалавек сваімі дзеяньнямі выратаваў дзесяткі тысячаў жыцьцяў і спрычыніўся да ўзброенага супраціву нацызму. Гэта ёсьць яркі прыклад самаахвярнага служэньня чалавецтву і добрай славе сваёй радзімы. Маскоўскія гестапаўцы закатавалі яго ў Лубянскай турме.

На жаль, трэба прызнаць, што многія з цяпершаніх дыпработнікаў проста ня здольныя на такія ўчынкі і такую жыцьцёвую пазыцыю. Часам здаецца, што гэтыя дарослыя і адукаваныя асобы не разумеюць і ня бачаць таго, што адбываецца ў Беларусі. Але часьцей яны ўсё добра бачаць і разумеюць і толькі робяць пэўны выгляд. А занятыя яны сваёй кар’ерай і камфортным існаваньнем у месцы чарговага прызначэньня. Зрэшты, яны маюць на гэта права. Кожны мае права выбару.

Той факт, што Валенбэрг пацярпеў за праўду аб Катыньскай трагедыі, дзе загінулі таксама сотні беларускіх афіцэраў Войска Польскага, дазваляе выказаць думку аб неабходнасьці ўсталяваньня яму помнікаў у нашай краіне.

Ян Булыга

2/7/2013 › Навіны